امروزه گردشگری به یکی از بزرگترین و سریعترین صنایع در حال رشد، تبدیل شده است. براساس پیش بینی سازمان تجارت جهانی تا سال 2020 (1398) تعداد گردشگران در کل دنیا به رقمی بالغ بر 6.1 میلیارد خواهد رسید و بیش از 50 درصد معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از این طریق قابل رفع خواهد بود. ایران براساس آمارهای جهانی به لحاظ جاذبه های گوناگون(فرهنگی، مذهبی، طبیعی و تاریخی) جزو ۵ کشور بالقوه توانمند در زمینه جذب گردشگر خارجی است؛ اما رتبه ایران در بین 141 کشور جهان، 97 و در میان 16 کشور خاورمیانه و شمال آفریقا 12 است. براساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، سهم کل گردشگری ایران در اشتغالزایی طی سال گذشته 5،6 درصد از کل اشتغال یعنی یک میلیون و 398 هزار و 500 شغل بوده که انتظار می رود در سال 2026(1405)، تعداد یک میلیون و 967 هزار شغل، یعنی 6،1 درصد از کل اشتغال را تحت پوشش قرار دهد. بر اساس آمار سازمان گردشگری، در سال 1395 حدود 5 میلیون و پانزده هزار نفر، وارد ایران شده اند و بالغ بر 7 میلیون نفر به خارج از کشور سفر کرده اند. متوسط هزینه هر گردشگر ورودی به ایران 1710 دلار است. با وجود رشد صنعت توریسم و گردشگری طی چند سال اخیر ، شمار گردشگران خارجی، کمتر از ۴‚۰ درصد شمار گردشگران در جهان است. همچنین در آمد ایران از توریسم و گردشگری از ۵‚۰ درصد کل درآمد جهانی توریسم و گردشگری بیشتر نیست. براساس پیش بینی شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC)، چنانچه ایران در سال 2017(1396)، پذیرای 10 میلیون گردشگر خارجی باشد، مشارکت سفر و گردشگری در آن به حدود 2 میلیون شغل خواهد رسید. از اهداف افق 1404(2025 م) نیز جذب 20 میلیون گردشگر خارجی یعنی رسیدن به حدود 4 میلیون شغل است. با توجه به اهمیت موضوع، دو مصاحبه با آقایان دکتر علی رحیم پور و دکتر ناصر رضایی از کارشناسان معاونت گردشگری(دفتر برنامه ریزی و توسعه گردشگری) ترتیب دادیم که در این دو مصاحبه" سهم صنعت گردشگری در اشتغال کشور" را بررسی و به این سئوال پرداخته ایم که آیا ایران بر اساس افق 1404 (2025 م) می تواند به رقم 20 میلیون گردشگر و ایجاد 4 میلیون اشتغال برسد یا خیر؟
دکتر ناصر رضایی کارشناس گردشگری : آمارهای قابل اتکایی در رابطه با اینکه در ده سال اخیر چه مقدار بواسطه گردشگری شغل مستقیم و غیرمستقیم به وجود آمده وجود ندارد. شاید دلیل آن وجود نداشتن حساب های مالی گردشگری TSA باشد. با فراهم آمدن سامانه TSA به دلیل اینکه همه فعالیتهای گردشگری مرتبط و غیر آن در آنجا ذکر میشود. به صورت دقیق و شفاف میتوان گفت که گردشگری چه مقدار در ایجاد اشتغال و درآمد سهم و نقش داشته است. TSA میتواند ریز گردش مالی گردشگری را نشان دهد و براساس آن میتوان گفت این افراد در این قسمت مستقیم و غیرمستقیم مشغول به فعالیت هستند و کل آمار و کل گردش مالی را مشخص کند. هرچند که سال گذشته بین معاونت گردشگری و مرکز آمار ایران توافقنامهای امضا شد. اما فعلا ما نمیتوانیم دقیقا آمار بدهیم که جایگاه گردشگری در ایجاد اشتغال چقدر بوده است. چرا که آمارهایی که معاونت گردشگری(دفتر برنامه ریزی و توسعه گردشگری) در حوزه های مختلف می دهد. تعداد گردشگران ورودی؛ مقایسه ماهیانه آنها، براساس اینکه هوایی، ریلی، دریایی یا زمینی و خروجی ها، اما اینکه جایگاه ایجاد شغل گردشگری چگونه است تا بحال وجود نداشته است. این بر می گردد به بحث آمارهای گردشگری که به صورت علمی و جدی باید اجرایی شود.
در حوزه گردشگری 4 حوزه متولی ثبت آمار ورود و خروج گردشگران است. این 4 حوزه «وزارت امور خارجه، معاونت اتباع خارجی ناجا، مرکز آمار و معاونت گردشگری» است؛ اما این آمارها زمانی برای ما ارزش خواهد داشت که بتوانیم گردش مالی که گردشگری در کشور ایجاد میکند و همچنین اشتغالی را که ایجاد میکند؛ با آمار صحیح و دقیقی بدست بیاوریم که میتواند با اجرای TSA اتفاق بیفتد.
ظرفیت های صنعت گردشگری ایران در ایجاد اشتغال
دکتر علی رحیم پور کارشناس صنعت گردشگری معتقد است که در دنیا گردشگری بیشترین درآمد و اشتغال را در حوزههای مختلف ایجاد میکند. صنعت گردشگری به دلیل اینکه فراگیر است و گردشگرها به تمام نقاط مقصد سفر میکنند؛ لذا درآمد و فرصتهای شغلی برابری در کشور به وجود میآید. در دنیا به ازای هر یازده شغل یکی در حوزه صنعت گردشگری است. صنعت گردشگری در دنیا بیش از 350 میلیون شغل مستقیم و میلیون ها شغل غیرمستقیم ایجاد کرده است. این مشاغل میتواند در زمینه تولید پوشاک، کفش، کیف و هزاران مایحتاجی که گردشگران خرید میکنند و به کشور خودشان میبرند باشد. توسعه گردشگری موجب شکوفایی صنایع دستی کشورها می شود. بر اساس آمارهای غیررسمی، 5 میلیون نفر در ایران از طریق تولید صنایع دستی و فرش ارتزاق می کنند؛ توسعه صنعت گردشگری می تواند برای شکوفایی هنرهای ملی و صنایع دستی نقش بازی کند. صنعت گردشگری با کمترین سرمایهگذاری میتواند شغل ایجاد کند. اگر بخواهید در حوزه صنعت یا پتروشیمی شغل ایجاد کنید باید بالغ بر 300 میلیون تومان در ایران باید هزینه شود تا یک شغل ایجاد شود. ولی در حوزه صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری، بطور میانگین با 30 تا40 میلیون تومان برای عموم جوانان بیکار آن کشور، میتوان شغل ایجاد کرد. امروزه توسعه صنایع گردشگری از شاخصهای توسعه کشورها است. گردشگری در ارتقاء فرهنگی، در نمونه برداری، در الگوبرداری تاثیر بسزا دارد. توسعه صنعت گردشگری همچنین باعث کاهش مفاسد اجتماعی می شود. مفاسد اجتماعی در ایران نتیجه بیکاری است؛ ما اعتقاد داریم با منابع خدادادی، چهار فصلی که داریم و سابقه تمدن اسلام، تمدن دوره ما قبل اسلام و دوره باستان، آن قدر یادگارها و بناهای منحصر به فردی را برای ما به یادگار گذاشتهاند که بتوان براساس آن و با کمترین هزینه برای جوانانمان شغل ایجاد کنیم. در کشورهای دنیا که بیشترین توریست را در این حوزه دارند؛ کمترین سرقت و کمترین نابهنجاری اجتماعی در آنجا اتفاق می افتد. اگر بخواهیم هویت ملی اسلامی و دستاوردهای انقلاب اسلامی را به دنیا معرفی کنیم؛ بهترین راه آن توسعه صنعت گردشگری زیارتی و مذهبی و سلامت است. از نظر دکتر رحیم پور صنعت گردشگری مزایای زیادی دارد که در جدول زیر آورده شده است:
بررسی نظرات مختلف در ایجاد 4 میلیون شغل در صورت 10 میلیون گردشگر
می توان به این نتیجه رسید که ظرفیت بالای اشتغال در صنعت گردشگری گفته ای کاملا صحیح و اصولی است ولیکن رسیدن به اشتغال بالا در این صنعت نیازمند مدیریت کارآمد، نیروی کار آموزش دیده، سرمایه گذاری در زیرساخت ها ، حفظ امنیت کشور ، فرهنگ سازی عمومی و ... است . در این راستا می توان از کشورهای مختلف که در این صنعت رشد چشم گیری داشته اند مانند ژاپن الگو برداری مناسبی داشت. اما در در سال 92 ودر بحث های انتخاباتی آن دوره آقای روحانی اظهار کرده بودند: "ما 3 میلیون و 200 هزار بیکار داریم و اگر تنها 10 میلیون گردشگر وارد کشور شود بیش از 13.3 میلیارد دلار درآمد ارزی و 4 میلیون اشتغال درست میشود، یعنی با یک حرکت صحیح در یک مسئله اقتصادی و اجتماعی می‌توانیم بیکاری را حل کنیم" دیدگاه های مختلفی به شرح زیر توسط کارشناسان و مسئولان صنعت گردشگری در خصوص ظرفیت این صنعت برای اشتغال، وجود دارد. که در جدول ذیل برخی نظرات مخالفان و موافقان آورده شده است:
مشکلات زیرساختی و چالش های گردشگری کشور کدامند؟
در مصاحبه با آقای دکتر علی رحیم پور، کارشناس معاونت گردشگری(دفتر برنامه ریزی و توسعه گردشگری) موضوع چالش های صنعت گردشگری بحث شد که اهم چالش ها و مشکلات در جدول ذیل آورده شده است:
جمع بندی
در جمع بندی مصاحبه، آقایان دکتر علی رحیمپور و دکتر ناصر رضایی از کارشناسان معاونت گردشگری(دفتر برنامه ریزی و توسعه گردشگری) به محورهای زیر اشاره کردند.
- ایران به عنوان کشور اسلامی، امکانات بسیار زیادی در بخش جاذبههای طبیعی، فرهنگی، تاریخی، گردشگری سلامت، زیارتی و مذهبی دارد. گردشگری باید به عنوان یکی از اولویت های برتر توسعه کشورمان مدنظر باشد. گردشگری میتواند در اقتصاد مقاومتی نقش ایفا کند که باید به آن توجه ویژه شود.
- اگر گردشگری رونق پیدا کند؛در سطح پایین، خیلی گسترده می تواند از هر 11 شغلی که ایجاد می شود به طور مستقیم یک شغل مربوط به گردشگری باشد. به صورت غیرمستقیم خیلی ها درگیر می شوند و ایجاد فعالیت و اشتغال می کند. باز گذاشتن دست بخش خصوصی و کمک به تشکلهای صنفی برای احداث تاسیسات گردشگری و نظارت بر کیفیت ارائه خدمات و تاسیسات گردشگری توسط دولت ضروری است. بخش دولتی به عنوان ناظر، زمینه ساز و تسهیل گر می تواند مشوق بخش خصوصی در حوزه گردشگری باشد. به اینکه گردشگری زودبازده است و نیاز کمی به سرمایه گذاری نسبت به بخشهای دیگر دارد و امنیت بالایی هم در این حوزه وجود دارد.
- برای پیشرفت صنعت گردشگری و ایجاد اشتغال، شایسته است تدوین برنامه جامع توسعه و مدیریت صنعت گردشگری و مشخص شدن تکالیف دستگاه ها در دستور کار قرار گیرد.
- در کشور متولی اصلی آمار گردشگری، میراث فرهنگی است. اما برای کار آماری نیاز به ابزار دارد و بر اساس قانون مرکز آمار ایران، اجازه دارد آمارها را منتشر کند.
- در کشورحساب های مالی گردشگری TSA اعمال نمی شود؛ در سال گذشته بین معاونت گردشگری و مرکز آمار ایران توافقنامه ای امضا شد تا اولا بتوانیم آمار دقیق و صحیحی بدهیم. و ثانیا از آن مهم تر، براساس آن بتوانیم برنامه ریزی کنیم؛ برنامه ریزی معاونت گردشگری آمار ورودی همه استان ها را به صورت تفکیکی و درصد رشد آنها آورده است. اما فعلا ما نمی توانیم دقیقا آمار بدهیم که به عنوان مثال جایگاه گردشگری در ایجاد اشتغال چقدر بوده است؟ با TSA این امکان فراهم میشود اینکه بدانیم درآمد اشتغال چه در حوزه گردشگری داخلی و چه حوزه گردشگری بین المللی چقدر است.
- گردشگری به لحاظ روحی و روانی برای مردم بسیار مفید است و از لحاظ اقتصادی، چرخش مالی خیلی عظیمی دارد لذا می تواند جایگاه خوبی را برای کشور ایجاد کند.
پژوهش خبری صدا وسیما// پژوهشگر: مهدی ناجی
